Çıyanlar(Chilopoda)

[hasany]

ÇIYANLAR(Chilopoda, Centipede)

Çıyanlar uzun, sert vücuda sahip olan hayvanlardır. Çürümüş bitki artıklarının bulunduğu nemli yerleri tercih ederler. Çıyanlar, salyangoz, örümcek, solucan, böcek ve diğer küçük hayvanları yiyerek hayatlarını sürdürürler. Büyük türleri, küçük kuşları ve kertenkeleleri yiyebilir. Çıyanları yiyen canlılar arasında semenderler, karıncalar, kuşlar ve yılanlar bulunmaktadır.

Bu hayvanların boyları 1 cm ile 30 cm arasında olabilir.

Çıyanlar genellikle kırkayaklarla karıştırılır. Ayrım şu şekilde yapılır: Kırkayaklarda her bir boğumdan iki çift bacak çıkar, çıyanlarda ise her bir boğumdan bir çift bacak çıkar. Morfolojik olarak birbirlerine benzememelerine rağmen halk arasında isimlerinden dolayı karıştırılmaktadır.


Çıyanların birçok türü vardır ve bazıları zehir taşır. Çok utangaç hayvanlardır. Bir tehdit altında olduklarında saldırabilir veya ısırabilirler. Çıyanların zehirli dişleri "maxilliped" adını verdiğimiz dişleridir; bu dişlerle avını felç ederler. Ön kısımlarında iki büyük diş bulunur; bu dişlerle deriyi delip sıkıştırabilirler, ancak küçük boyları deriyi delmekte yetersiz olabilir.

Çıyanlar olgunlaşana kadar 8 deri değişimi geçirir. Çıyanların yaşam süresi ortalama 5-6 yıldır. Nemli yerleri severler; derilerinden nem kaybettikleri için kuru yerlerde bulunduklarında hızlı bir şekilde su kaybederek kururlar.



Üreme ve cinsiyet

Çıyanlar, çiftleşerek üremezler. Dişi çıyan üreme için hazır olduğunda belirli bir koku yayar; erkek çıyan bu kokuyu takip ederek dişiyi bulur. Erkek çıyanlar, spermatofor adı verilen sperm paketlerini üretirler ve dişi çıyanın bu spermatoforları alması için bir kur dansı yapar. Kur dansı sırasında erkek çıyan antenlerini dişi çıyana değdirir. Yumurtlama genellikle bahar ve yaz aylarında başlar. Türlerine göre bazı dişi çıyanlar delikler açar ve yumurtaları bu deliklere gömerken, bazıları kuluçkaya yatar. Yumurtaların sayısı 10 ile 60 arasında değişir. Yumurtalar çatladıktan sonra, türüne bağlı olarak anne çıyan yavrularıyla ilgilenir ve yuvalarını temizler. Eğer anne çıyan rahatsız olursa, yavrularını yer veya yuvalarını terk edebilir.

Çıyanların cinsiyetlerini mikroskop olmadan tahmin etmek zordur.

-Ancak, çiftleşme öncesinde erkek çıyanın kur dansını gözlemleyerek cinsiyet tahmini yapılabilir.
-Çoğu türde dişiler erkeklerden önemli ölçüde daha büyüktür. Böceğinizin boyutunu türün ortalama boyutuyla karşılaştırarak cinsiyet tahmini yapabilirsiniz.

Nasıl bakılır?

Gelelim evde beslemek isteyenler ne yapmalı? Akvaryum veya teraryumda besleyenler var. Orta boy saklama kabında da bakılabilir. Kabın üstüne havalandırma deliği açmalısınız. Kapağı kare şeklinde kesip sineklik takabilirsiniz isterseniz. Kabın içine kum, torf, toprak gibi malzemeler koymalısınız. Küçük bir taş veya tahta parçası koyarsanız saklanmayı seven utangaç hayvanlar oldukları için alt tarafına girecek ve gün boyu oradan çıkmayacaklardır. Yuva mutlaka nemli olmalıdır. Nemi seven hayvanlardır. Fısfısla su sıkarak nem yapabilirsiniz, eğer sürekli nem yapma imkanınız yoksa içeriye bir kabın içinde su koyabilirsiniz. Çıyanınızın kabukta sıkışmasını istemiyorsanız nem konusunu ihmal etmeyin.


Çıyan beslerken en dikkat etmeniz gereken konulardan birisi kaçırmamaktır. Çıyanlar kaçış konusunda uzmandır. Cam akvaryuma koyarsanız ve köşelerine silikon çektiyseniz o silikondan bile tırmanıp kaçabilir, demedi demeyin😁. Teraryumunuzun güvenli olduğundan ve kapağın tam kapandığından emin olun. Yaşam alanı mümkün olduğunca yüksek olsun, kenarlardan tırmanıp kaçabilirler.

Yem konusunu gelirsek, her türlü böceği veya et parçalarını kabul ediyorlar. Un kurdu, morio kurdu, hamam böceği verebilirsiniz. Verdiğiniz böceklerin içlerini emerek yerler ve geride içi boş bir deri parçası kalır. Bu kalan parçalar toplanmalıdır. Yoksa mite, küf gibi şeylerle karşılaşabilirsiniz.

Isırıldım! Ne yapmalıyım?

Binlerce çıyan türü mevcut olsa da, çok azının insanlar için klinik olarak önemli olduğu düşünülmektedir, çünkü birçok çıyan insanlara kayda değer bir hasar veremeyecek kadar güçlü bir zehre sahip değildir veya küçüktür. Çıyan zehri için spesifik bir panzehir yoktur.

Çıyan zehri çoğu insan için büyük bir risk olmasa da nereden ısırıldığınız, alerjinizin olup olmaması durumun aciliyetini değiştirebilir. Eğer ciltteki tahriş ve ağrı dışında ekstra komplikasyonlar(ateş, baş dönmesi kalp sorunları) yaşarsanız doktora gitmenizde fayda var. Her bireyin vücudu aynı tepkiyi vermez. Bilmediğiniz bir alerjiniz olabilir, bu durumları çok hafife almayın mutlaka doktor görünün.

Isırıldıysanız öncelikle bölgedeki enfeksiyon riskini azaltmak için ısırılan yeri yıkayın. Bölgeye soğuk uygulayarak ağrı kesici kullanabilirsiniz. Çoğu vakada yara kendisi iyileşmektedir. Yine de yaşadığınız komplikasyonlara göre sağlık kuruluşlarına başvurmakta fayda var.